Από τα τέλη του περασμένου αιώνα, οι αρχαιότητες της Ουμ Αρ-Ρασάς έχουν προσελκύσει την προσοχή πολλών ιστορικών και τουριστών, ειδικά όταν το Τμήμα Αρχαιοτήτων άρχισε να διεξάγει εποχιακές ανασκαφές στο χώρο, ξεκινώντας τον Ιούλιο του 1986 στο εκκλησιαστικό συγκρότημα του Αγίου Στεφάνου, στη βόρεια πλευρά των ερειπίων.

Κανείς δεν ξέρει από πού πήρε αυτό το αραβικό όνομα η «Ουμ Αρ-Ρασάς». Μερικοί πιστεύουν ότι οι Βεδουίνοι την ονόμασαν έτσι λόγω των μολύβδινων κρηνών που βρήκαν ανάμεσα στα ερείπια και μερικοί λένε ότι το αραβικό ρήμα «Ρας» σημαίνει «Στοιβάζω» τα πράγματα και ότι το Ουμ Αρ-Ρασάς πήρε το όνομά της από τους συμπαγείς και καλοφτιαγμένους τοίχους της.

Το παλιό της όνομα ήταν αρχικά άγνωστο. Στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, ο αρχαιολόγος Jermir Diran αποφάσισε ότι τα ερείπια της Ουμ Αρ-Ρασάς θα πρέπει να είναι η «Μηφαάθ» που αναφέρεται στο βιβλίο του Ιησού του Ναυή. Τα γραπτά που βρέθηκαν στις εκκλησίες απέδειξαν ότι το αρχαίο της όνομα ήταν «Μηφαάθ». Το βιβλίο του Ιησού του Ναυή αναφέρει ότι ο Μωυσής ο Προφήτης έδωσε γη στους γιούς του Ρούμπεν, σύμφωνα με τις φυλές τους: «και τα όριά τους ήταν από την Aροήρ, που είναι κοντά στην άκρη τού ποταμού Aρνών, και η πόλη που είναι στο μέσον του ποταμού, και ολόκληρη η πεδινή περιοχή μέχρι τη Mεδεβά, η Eσεβών, και όλες οι πόλεις της, που είναι στην πεδινή περιοχή, η Δαιβών, και η Bαμώθ-βαάλ, και η Bαιθ-βάαλ-μεών, και η Iασσά, και η Kεδημώθ, και η Mηφαάθ...» (Ιησούς του Ναυή 13:18). Το βιβλίο αναφέρει ότι αργότερα ανήκαν στις φυλές των Mεραρί και στους Λευίτες (21:37). Αναφέρεται επίσης στο βιβλίο του Ιερεμία του Προφήτη όπου λέει: «Και η κρίση ήρθε επάνω στην πεδινή γη, επάνω στην Ωλών, και επάνω στην Iαασά, και επάνω στη Mηφαάθ,» (Ιερεμίας 48:21).

Τα ερείπια της Ουμ Αρ-Ρασάς αποτελούνται από: το Ρωμαϊκό Στρατόπεδο, ένα ορθογώνιο φρούριο που περιβάλλεται από πανύψηλα τείχη που υποστηρίζονται από έναν αριθμό πύργων και αντηρίδων, και τη γειτονιά βόρεια του στρατοπέδου, η οποία είναι πιθανότατα η παλιά πόλη που υπήρχε πριν από την άφιξη των Ρωμαίων. Υπάρχει ένα παρατηρητήριο ύψους δεκαπέντε μέτρων, που περιβάλλεται από μια πλατεία, στην οποία χτίστηκε μια εκκλησία, και ο πύργος βρίσκεται περίπου ενάμισι χιλιόμετρο βόρεια της γειτονιάς και του στρατοπέδου. Υπάρχουν πολλά αρχαία πηγάδια και σπήλαια. Ολόκληρη η περιοχή βασίστηκε στη χρήση δεξαμενών στις οποίες συλλεγόταν βρόχινο νερό το χειμώνα.

Εκκλησίες της Ουμ Αρ-Ράσας

Η ανασκαφή της Ουμ Αρ-Ράσας δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, οπότε δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε ακριβώς πόσες εκκλησίες υπάρχουν. Ωστόσο, βρέθηκαν δεκατέσσερις εκκλησίες, τέσσερις μέσα στο φρούριο και δέκα έξω απ’ αυτό, οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι:

1. Δύο εκκλησίες, σαν δίδυμες, στη βορειοανατολική πλευρά του στρατοπέδου, η κάθε μία με μια αψίδα φωλιασμένη στον τοίχο. Ο βόρειος ναός, ορθογώνιου σχήματος, χτίστηκε στα μέσα του έκτου αιώνα μ.Χ., αφού το στρατόπεδο μετατράπηκε σε πολιτικούς σκοπούς, και έχει ένα φρούριο που χωρίζεται από το χώρο με δύο παρακείμενους διαδρόμους μεταξύ τριών σειρών κιόνων, και το ψηφιδωτό του ναού χρονολογείται στο έτος 578/579 ή στο έτος 593/594 μ.Χ. Όσο για τον δεύτερο ναό, ο οποίος γειτνιάζει με τον προαναφερθέντα ναό από τα νότια, δεν έχει βρεθεί κανένα γραπτό που να αναφέρει την ιστορία της κατασκευής του, αλλά οι αρχαιολόγοι, συγκρίνοντας τα ψηφιδωτά αυτού του ναού με τα ψηφιδωτά στην Αρχιεπισκοπή της Μάνταμπα, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι χτίστηκε στα μέσα του έκτου αιώνα. Δεν υπάρχει πόρτα μεταξύ των δύο εκκλησιών, γεγονός που δείχνει ότι οι δύο εκκλησίες δεν χτίστηκαν ταυτόχρονα και η μία από αυτές φαίνεται να χτίστηκε προς τιμήν ενός μάρτυρα και η άλλη ήταν αφιερωμένη στην απαγγελία των συνήθων καθημερινών προσευχών.

2. Η Εκκλησία του Επισκόπου Σεργίου: Χτίστηκε με στιβαρές τετράγωνες πέτρες και δεν έχει νότιο τοίχο, ενώ στη θέση του ανεγέρθηκαν δύο καμάρες και κιγκλιδώματα που τον χωρίζουν από μια τρίτη εκκλησία στη μικρή πλατεία που γειτνιάζει. Η Εκκλησία του Αγίου Σεργίου έχει βασιλική αρχιτεκτονική και έχει τρεις αψίδες και ένα σκευοφυλάκιο. Η μεσαία αψίδα στρώθηκε από το εσωτερικό με πέτρινα καθίσματα για τον κλήρο και ο χορός υψώνεται δύο βήματα από το επίπεδο της εκκλησίας οπού διακρίνονται οι βάσεις του ναού, και η εκκλησία ήταν διακοσμημένη με ψηφιδωτά την εποχή του Επισκόπου Σέργιου το 587 μ.Χ. Το δάπεδο της Αγίας Τράπεζας και τα Άγια των Αγίων κοσμούνται με ψηφιδωτά, τα οποία απεικονίζουν πολλές υπέροχες σκηνές, ενώ υπάρχουν γεωμετρικά σχήματα στολισμένα με σταυρούς.

3. Η Εκκλησία του Αγίου Στεφάνου: Βρίσκεται σε ύψος ενός μέτρου από την Εκκλησία του Επισκόπου Σεργίου και έχει βασιλική αρχιτεκτονική. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόλο που η κατασκευή της είναι πολύ μέτρια, το δάπεδο της είναι πολύ πλούσιο σε σχέδια που το καθιστούν ένα σπάνιο αριστούργημα που ξεχωρίζει απ’ όλα τα μνημεία της Ιορδανίας εκτός από τον ψηφιδωτό Χάρτη στη Μάνταμπα.

Στις εκκλησίες της Ουμ Αρ-Ρασάς, έχουν βρεθεί πολλά γραπτά που αποκαλύπτουν μια υπέροχη σελίδα της ιστορίας αυτής της πόλης και της χριστιανικής ζωής σε αυτήν, συμπεριλαμβανομένων αφιερώσεων, προσφορών, προσευχών και προσκλήσεων στους καλλιτέχνες που έφτιαξαν τα ψηφιδωτά, δωρητών και ιερέων. Σίγουρα, υπάρχουν ακόμα πολλά άλλα γραπτά που φέρνουν στο φως μια εποχή της ιστορίας της Ιορδανίας για την οποία δεν γνωρίζουμε ακόμη πολλά.